Waarom leren?

In een verhaal van Evelyn Waugh komt een geleerde voor die klassieke talen doceert op een public school. Een jongen in de klas trekt de stoute schoenen aan en stelt de vraag of dat vak geen enorme tijdverspilling is. De docent repliceert: bij mij in de klas zitten en geen oude talen leren: dat is pas tijdverspilling.

Dat is het uitgangspunt voor Karel van het Reve in een toespraak van lang geleden over het nut van een schoolvak. Of het nu Russisch (dat gebruikte Van het Reve) is of Spaans, Grieks, aardrijkskunde of noem maar een vak. De klassieke Nederlandse reactie is dat we op zoek gaan naar het praktisch nut van allerlei schoolse vakken. Zo zijn er opmerkingen van de decanen die aangeven dat als je een bepaald vak kiest dat je meer opties overhoudt; er zijn docenten die zeggen als je mijn vak kiest dan kun je later scoren in de handel enzovoorts. En bij Grieks? Een vak zonder praktisch nut, je kunt na school geen tekst lezen, en bovendien in die tijd van al die uren zwoegen op het Grieks had je hele andere, bijzonder nuttige, dingen kunnen leren. Het klassieke verweer is ja maar, je leert logisch denken, je steekt wat op van de cultuur van de oudheid enzovoorts.

Van het Reve zag dit nuttigheidsdenken als totaal onnuttig. Het praktisch nut van een heleboel vakken is heel lastig te bewijzen. Lezen, schrijven en rekenen is de harde kern maar daarna wordt het heel erg lastig. Van het Reve beweert dat vrijwel alle dingen die je op de middelbare school leert geen praktisch nut hebben. Hij definieert onderwijs als het bijbrengen van een hoeveelheid kennis; een klein deel van de leerlingen gebruikt een heel klein deel van die kennis.

Moet het onderwijs dan afgeschaft worden? Nee, zeker niet. Als je in de gelegenheid bent om iets te leren en je bent niet al te dom dan moet je die gelegenheid aangrijpen. Het aantonen van het praktisch nut is problematisch en eigenlijk helemaal niet belangrijk. Het is gewoon leuk om iets te weten. Niet het leren van nutteloze zaken is tijdverspilling maar het niet leren is zinloos. Van het Reve pleit voor de ‘dikke’ docent, de docent die heel veel in huis heeft en zijn leerlingen daarvan laat profiteren. Je bent dom als je die gelegenheid niet gebruikt.