Een 'mooi' principe

Op de dag dat mijn krant aandacht besteedde aan het Movies That Matter Festival wees de tv-journalist van dienst op de documentaire over de Platoschool. De film, gemaakt door Yara Hannema die in de jaren tachtig op deze school zat, laat zien hoe de stichters vanuit allerlei esoterische idealen, geworteld in hun interpretatie van het gedachtengoed van Plato [1], een school in elkaar knutselden.

Niet iedereen was blij met dat Platoschoolonderwijs. Er verschenen, op basis van verklaringen van een docente die zich niet kon verenigen met de schoolpraktijken, kritische krantenstukken over de realiteit op deze school: strikte kledingvoorschriften, discipline, vernedering en lijfstraffen; De publiciteit  zorgde voor een drastische terugloop van het aantal leerlingen, na dertien jaar was het met de school over en uit.

De kijktip werd vergezeld van een opmerkelijke inleiding: ‘In Nederland kan iedereen een eigen school oprichten. Een mooi principe, dat ook heel erg mis kan lopen.’

Dit positieve frame, ‘een mooi principe’, is waarschijnlijk te danken aan de positieve connotatie met het begrip vrijheid, aan de associatie met godsdienstvrijheid en de vrijheid van meningsuiting. Daar heeft dit principe natuurlijk helemaal niets mee te maken. Het gaat hier enkel en alleen om het verwerven van een monopoliepositie om de kinderziel te doordrenken met een bepaalde doctrine; inderdaad net als de Russische staatstelevisie.

De oorsprong van dit streven ligt in een ver verleden. De bloei van het onderwijs begint ten tijde van de Verlichting waar het belang van de ratio een voorname plaats heeft. Pedagoog en schooldirecteur Gerard Vatebender (1758 - 1822) ontvouwde zijn radicale idee: hij vond onderwijs een zaak voor experts. De ouders dienden als het ware onteigend te worden, de kinderen moesten verlost worden van de particuliere en bekrompen opvattingen van hun ouders. De kinderen dienden daarom ondergebracht te worden op internaten waar zij les zouden krijgen van mensen die ervoor doorgeleerd hadden.

Van dat onteigeningsidee is niets terecht gekomen. In tegendeel, precies het omgekeerde is gerealiseerd. Politici en ouders van protestantse en katholieke huize gingen ijveren voor het recht om hun kinderen op te zadelen met de overtuigingen en inzichten van hun particuliere levensbeschouwing. Na een lange strijd werd ‘het mooie principe’ in 1917 gerealiseerd. Zo marcheerde God het klaslokaal in.

Die vermenging van onderwijs en levensbeschouwing is een slecht idee. Katholieke wiskunde bestaat niet, als een levensbeschouwing strooit met nare sprookjes is het ergerlijk en wanneer de levensbeschouwelijke lessen botsen met wetenschappelijke inzichten zoals bijvoorbeeld de evolutietheorie, is onderwijs vanuit levensbeschouwelijke snit ronduit ongewenst.

Het is bovendien uit een oogpunt van burgerschapsvorming en gelijke kansen essentieel dat kinderen naar een en dezelfde neutrale school gaan. Inderdaad, neutrale scholen zijn natuurlijk geen garantie dat er geen incidenten mogelijk zijn, het is wel de beste waarborg dat kinderen een zo goed mogelijk beeld krijgen van de diversiteit aan normen en waarden.

Ik sluit me graag aan bij de conclusie van schrijfster Aleid Truijens:

'Een school waar kinderen hun hoofddoekjes, keppeltjes en Bijbels bij de kapstok achterlaten en waar ze in de pauze samen hun koshere, halal, ecologische of hagelslagboterhammetjes eten, waar ze samen zwemmen en gymnastieken, wat is daar in godsnaam op tegen?'

'Een school waar mensen van alle gezindten werken, die kinderen leren welke opvattingen en geloofsrichtingen er zoal in de wereld bestaan - wat een walhalla zou dat zijn, zo’n school.'